COLUMN #04

WONDERBAARLIJKE VULVAVERHALEN
Door Yvonne Beelen, Studio Ytopia

Kan de vagina nog op een andere manier begrepen worden dan het eendimensionale seksuele perspectief van onze tijd? Om zo tot een uitgebalanceerde zienswijze te komen dat meer recht doet aan dit lichaamsdeel? Wonderbaarlijke vulvaverhalen uit andere tijden en culturen leren ons dat de vrouwelijke genitaliën ook een icoon kunnen zijn van aanbidding, beminning en verering en zelfs een krachtig middel om het kwaad te verdrijven en de wereld te redden. De verhalen uit deze episode tonen haar als een bron van vreugde en leiden ons naar het oude Griekenland en Egypte.

Over zijn kennismaking met het Egypte van de 5e eeuw voor Christus schreef de Griekse ontdekkingsreiziger Herodotus vol verbazing: “De bevolking hier zet de zeden en gewoonten van de mens totaal op hun kop, want de vrouwen gaan naar de markt en doen zaken, terwijl de mannen thuis zitten te weven”. In het Griekenland van Herodotus ging het heel anders. Ondergeschikt aan de heer des huizes werd de vrouw niet als zelfstandig persoon beschouwd en stond al haar doen en laten onder toezicht van de man.

In het Egypte van toen hadden vrouwen wel dezelfde rechten als mannen en dat al duizenden jaren lang. Dit kwam doordat de Egyptenaren geloofden dat het heelal ontstaan was uit gemeenschap tussen mannelijke en vrouwelijke goden. Om deze balans te behouden, was het volgens de Egyptenaren belangrijk dat er een evenwicht heerste tussen beide geslachten. Vrouwen behielden hun zelfstandigheid na het trouwen, mochten volgens de Egyptische wet land, vee en woningen bezitten en er liepen zelfs erfenissen via de vrouwelijke lijn. Binnen deze wereld, waarin volgens Herodotus de seksrollen waren omgedraaid, vormde ontbloting van vulva’s een integraal onderdeel van religieuze rituelen, vieringen en festivals.

Het Egyptische evenement waar Herodotus getuige van was vond jaarlijks plaats in de tempel  van de stad Bubastis gelegen aan de Nijl. De godin die tijdens dit feest werd geëerd was Bast, de katgodin van vreugde en plezier. Dit was het grootste en populairste van alle oude Egyptische festivals van zijn tijd, te vergelijken met het Hindoestaanse pelgrimagefeest Kumbh Mela, dat afgelopen winter plaats heeft gevonden in India. Honderdduizenden gelovigen kwamen per boot naar het festival van Bubastis en bezigden een bijzonder gebruik om de feestvreugde kracht bij te zetten. Herodotus schreef hierover in zijn Historiën (445 v. Chr):  “Wanneer ze de rivier op zeilen maken ze een heleboel lawaai. Zowel mannen, kinderen als vrouwen zingen en klappen in hun handen. Telkens wanneer ze dicht langs een stad varen, brengen ze de bark dichter naar de rivieroever en brullen schimpscheuten en grappen tegen de dorpsvrouwen aan de waterkant. Ze dansen en sommigen van de vrouwen in de boot gaan rechtop staan en ontbloten hun geslachtsdelen.”

Een andere ooggetuige van dit wonderlijke ritueel was de Griekse historicus Diodorus Siculus van Sicilië (60 v Chr). Hij bezocht de feestelijkheden rondom de Serapeum-tempel in Memphis, Egyptes oudste en belangrijkste stad, genoemd naar de maangodin Men-Nefer. In deze tempel werd een levende stier als heilig dier verzorgd en aanbeden onder de naam Apis. Voor de Egyptenaren was de Apis de incarnatie van de verheven God Ptah, een godheid met scheppende kracht. Hoe belangrijk Ptah was bleek wel uit het feit dat de stier als hij stierf gelijk werd vervangen door een nieuw levend dier. Deze wisseling van heilige stieren vormde de aanleiding tot deze opmerkelijke rituele daad met als doel de viriliteit van de Apis-stier te vergroten. Siculus: “De eerste veertig dagen na het installatie van de nieuwe Apis mogen vrouwen naar de tempel komen om de stier met hun eigen ogen te zien. Ze gaan voor hem staan en trekken hun gewaden omhoog.”

Waar komt dit gebruik van het rok optillen toch vandaan? Wellicht uit de Egyptische mythologie  geïnspireerd op de mythe van Hathor? Zij was de godin van vreugde, liefde, seksualiteit, geboorte en koestering en de dochter van de zonnegod Ra. Door een hoog opgelopen ruzie tussen haar vader en mannen van de regering dreigde alles in wereld stil te komen staan. Hathor wist hem te bewegen zijn verantwoordelijkheden weer op te pakken en zo de wereld te redden. Een vertaling van een papyrus uit 1160 v.Chr. beschrijft haar werkwijze: “Hathor kwam en ging voor haar vader staan en vlak voor zijn gezicht ontblote zij haar naaktheid zodat hij niet anders kon dan daarom in lachen uitbarsten.”

De Griekse mythologie kent een soortgelijke vertelling. Volgens de mythe van Baubo dreigde de aarde te verdorren door het verdriet van Demeter, de godin van de vruchtbaarheid en de landbouw. Haar dochter was ontvoerd door Hades, de god van de onderwereld. De oude vrouw Baubo wist Demeter met het tonen van haar vulva zozeer aan het lachen te maken, dat haar depressie voorbij was en Demeter met haar hervonden zelfvertrouwen oppergod Zeus kon overhalen Hades te dwingen haar dochter weer te bevrijden. Geïnspireerd op dit mythische verhaal vierde men in het oude Griekenland tijdens een jaarlijks vrouwenfestival de diepgaande lessen van vreugdevol leven. Hierbij moedigde de dansende priester, die Baubo uitbeeldde, de vrouwen aan om voor de verzamelde menigte hun rokken op te tillen.

Op welke wijze kunnen wij in onze tijd ons laten inspireren door Hathor en Baubo? Nu onze wereld zo op zijn kop wordt gezet, zullen ook wij opstaan en massaal onze rokken optillen? Laten we ons in ieder geval door Hathor en Baubo herinneren aan de kracht van vreugde en plezier. Én dat we trots mogen zijn op, kunnen pronken met en ons laten versterken door onze vrouwelijkheid!

Kunstenaar en theatermaker Yvonne Beelen verdiept zich al twee decennia lang in hoe we ons verhouden tot ‘het meest vrouwelijke lichaamsdeel’. Voor het Bulletin brengt ze de lezer een serie wonderbaarlijke vulvaverhalen uit de wereldgeschiedenis, om vanuit oude zienswijzen hernieuwd licht te doen schijnen op dit universele thema dat de levensbron is van ons allemaal.

Bijschrift foto:
Archeologische vondst gedaan in 1896 in het Turkse Priene, waar een belangrijke tempel voor Demeter heeft gestaan, van een terracotta Baubo-beeldje, die Baubo verbeeldt met haar hoofd op haar buik, een ondeugende lach en onderaan haar gezicht als kin haar vulva.

MUURSCHILDERING MOEDERLAND
Door Yvonne Beelen, Studio Ytopia

Geïnspireerd op de mythes van Baubo en Hathor stelde Yvonne Beelen aan bewoners uit de Rotterdamse multiculturele wijk Feijenoord de vraag: “Willen jullie me helpen om een verbeelding van de vagina te maken waar jullie blij van worden, zo blij dat jullie het op de gevel van jullie pand zouden willen?” 

Ze had een schot voor de boeg gemaakt van een ontwerp waar ze zelf blij van werd en was bereid dit op aanwijzingen van de buurtgenoten aan te passen, zelfs al zou er enkel nog een rode stip op een wit vel overblijven. Maar aan het ontwerp veranderde weinig. Temeer gebeurde er in de hoofden van iedereen. Door de open minded gesprekken die ze samen voerden, ontstond er een shift in de betekenis van de vagina van iets seksueels en pornografisch naar symbool voor de plek waar we allemaal vandaan komen.

Het uiteindelijke kunstwerk is door wooncorporatie De Nieuwe Unie aangekocht en hangt er inmiddels al bijna twintig jaar. Het is een van de weinige vulvaverbeeldingen in de publieke ruimte ter wereld die al zo’n lange tijd te bewonderen is. Vanuit de gedachte aan vaderlanden die in de geschiedenis oorlog en verdeeldheid hebben gebracht, hebben de buurtbewoners dit kunstwerk uitgekozen ter viering van de plek die ons allen verbindt. Vandaar ook de poëtische naam: Moederland.

Vervolgens is dit werk voor Museum Gouda aanleiding geweest Yvonne Beelen uit te nodigen om van ‘Moederland’ een kerkraamontwerp te maken als een hedendaagse versie van het ‘Bevrijdingsglas’, het beroemde na-oorlogse kerkraam in de St.Janskerk te Gouda. Daarbij schreef Beelen een manifest rondom de filosofische vraag: “Waar zou zo’n vulvakerkraam ons allemaal van kunnen bevrijden?”

Voor meer info kijk op: https://yvonnebeelen.nl/project/moederland-2/

Bijschrift foto:
Muurschildering Moederland van Yvonne Beelen sinds 2008 te zien in de Rotterdamse multiculturele wijk Feijenoord en tot stand gekomen in samenwerking met buurtgenoten.